Harald zur Hausen (ur 11 marca 1936) – niemiecki lekarz, laureat Nagrody Nobla, wykazał związek między zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego HPV a rakiem szyjki macicy. Dzięki temu możliwe stało się opracowanie szczepionki obniżającej ryzyko zachorowania na ten nowotwór, jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet. Za to odkrycie w 2008 roku uhonorowano go Nagrodą Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny. Tyle fakty medialne. Co wiemy?

1. Zakażenie wirusem HPV jest stosunkowo częste u osób aktywnych seksualnie. Jest zaliczane do zakażeń przenoszonych drogą płciową, ale przenosi się też przez skórę.
2. Jest to infekcja populacyjna, nosicielstwo jest bardzo powszechne, ok. 40% populacji.
3. Obecnie nie posiadamy leku skutecznego w zakażeniach wirusem HPV.
4. Tylko niektóre typy HPV mają potencjał onkogenny. Są to najczęściej typy HPV 16 i 18 (70%), rzadziej inne serotypy.
5. Większość zakażeń wirusem HPV, zarówno niskoonkogennych jak i wysokoonkogennych, ulega samowyleczeniu w ciągu kilkunastu miesięcy.
6. Zwiększone ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy występuje po wielu latach przewlekłego zakażenia onkogennym typem wirusa HPV.
7. Zachoruje na nowotwór zaledwie kilka spośród tysiąca kobiet zakażonych onkogennym HPV.
8. Metodą profilaktyki pierwotnej zakażenia typami 16 i 18 jest szczepienie.
9. Szczepić możemy wszystkie osoby, przede wszystkim kobiety, ale i mężczyzn, niezależnie od wieku. Populacyjne szczepienia powinny obejmować nastolatki.
10. Brak wskazań: jedynie aktywna choroba nowotworowa, małe znaczenie szczepienia po 45 roku życia.
11. Do szczepienia wymagane jest prawidłowe badanie cytologiczne.

Celem diagnostyki i leczenia nie jest zakażenie HPV. Zakażenie HPV ulega najczęściej samowyleczeniu, a w fazie przewlekłej  wymaga obserwacji i wzmożonego nadzoru.

Diagnozujemy i leczymy wyłącznie stany przednowotworowe i nowotwory szyjki macicy.

1. Etap przesiewowy: rozmaz cytoonkologiczny pobierany co roku, najrzadziej co 3 lata. Połączony powinien być z badaniem przez lekarza. Pobranie cytologii przez inny personel jest niewystarczające. Zalecane jest coroczne badanie ginekologiczne + cytologia.
2. Etap wykrywczy w przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii: powtórny rozmaz cytologiczny, ewentualne oznaczanie genotypu HPV – zalecane u kobiet od 30 roku życia, kolposkopia  w każdym wypadku nieprawidłowego badania cytologicznego.
3. Badaniem referencyjnym w przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii jest badanie kolposkopowe.
4. Połączenie badania cytologicznego i kolposkopii powoduje prawie 100% wykrywalność stanów przednowotworowych szyjki macicy.
5. W przypadku wykrycia dysplazji szyjki macicy, pod kontrolą kolposkopii, pobieramy celowane wycinki z miejsc podejrzanych.
6. Dysplazje dzielimy na dwie grupy: dysplazja małego stopnia (LGCIN, CIN1, CIN2), która NIE JEST stanem przednowotworowym, oraz dysplazja dużego stopnia (HGCIN, CIN3, CIS), która JEST stanem przednowotworowym.
7. Etap trzeci – leczenie. Wskazaniem do leczenia szyjki macicy jest wyłącznie nieprawidłowy wynik badania histopatologicznego – stwierdzona dysplazja.
8. Zakres i metodę wybieramy na podstawie stopnia dysplazji, wieku pacjentki, a zwłaszcza planów macierzyńskich. U nieródek postępowanie mniej agresywne – zalecana obserwacja.

ZAPAMIĘTAJMY: po pierwsze cytologia, po drugie cytologia, po trzecie?

1. Profilaktyka pierwotna: szczepienie przeciwko HPV, niezależnie od wieku.
2. Pierwszy etap: CYTOLOGIA CO 1 ROK, co 3 lata tylko przy ujemnym wyniku HPV.
3. Drugi etap: cytologia kontrolna, typowanie wirusa HPV, kolposkopia.
4. KOLPOSKOPIA: zalecana przy każdym nieprawidłowym wyniku cytologii.
5. Trzeci etap: leczenie szyjki wyłącznie przy stwierdzeniu dysplazji, metoda leczenia w zależności od sytuacji klinicznej, wieku i planów macierzyńskich.